Na czym polega i skąd wzięła się pantomima?

Chociaż dzisiaj kojarzy się ona potocznie z niekoniecznie ambitnymi występami kabaretowymi, pantomima ma długą i szlachetną tradycję, która sięga aż starożytnej Grecji! Zgodnie z definicją przedstawioną w słowniku PWN, jest to „rodzaj widowiska teatralnego, w którym dominuje ekspresja ciała mima”, a także, obok psychodramy i dramy, element teatroterapii, czyli koncepcji zakładającej wychowanie i wzbogacenie osobowości właśnie przez teatr.

Od starożytnej Grecji i Rzymu aż do commedia dell’arte

Pantomima nie powstała jako sztuka samodzielna – wyewoluowała z elementów tańca i teatru dramatycznego. Jej znaczący rozkwit miał miejsce w starożytnym Rzymie, który naturalnie przejął gros kultury greckiej, w tym również i postać mima, który w krótkich scenkach łączył akrobatykę, taniec i śpiew. Co ciekawe, w przeciwieństwie do teatru dramatycznego, w pantomimie występować mogły również kobiety. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego i w czasach średniowiecznych sztuka ta prawie całkowicie zaginęła, nie była bowiem mile widziana przez kościół katolicki – chociaż w kronikach z tamtych czasów znaleźć można wzmianki o wędrownych artystach, ioculatores. Trudnili się oni popisami zręcznościowymi, scenkami satyrycznymi oraz akrobatyką, a ten typ komedii stał się z czasem podwaliną dla różnorodnych form ludowego teatru dramatycznego. Najsłynniejszym do dziś pozostaje commedia dell’arte, która pojawiła się we Włoszech pod koniec XV wieku.

Pantomima nowożytna

I to właśnie commedia dell’arte stanowiła podstawę dla renesansu i rozwoju pantomimy, które miały miejsce we Francji od połowy XVIII wieku. W tych przedstawieniach gest i mimika dominowały nad słowem, co dawało możliwości występów zagranicą – forma ta była bowiem zrozumiała dla widowni w innych krajach. Z początku miało to dość prozaiczną przyczynę: francuskie prawo zakazywało wystawiania przedstawień zawierających słowo mówione teatrom bez licencji, a tych, szczególnie typowo ulicznych, było wówczas bardzo dużo i cieszyły się one ogromnym zainteresowaniem. Z czasem zaś coś, co miało być obejściem bezsensownego prawa, stało się katalizatorem rozwoju pantomimy jako sztuki, którą znamy dzisiaj.

Pantomima współczesna, czyli teatr i świetna zabawa

Również we Francji, w połowie XIX wieku, zrodziła się postać, którą dzisiaj z pantomimą kojarzymy najbardziej: w Théâtre des Funambules w Paryżu słynny mim J.G. Deburau, niemy odtwórca Pierrota, zachwycał widownię pantomimę akrobatyczną wzbogaconą tańcem. Dzisiaj pantomima dzieli się na dwa typy:

• solowy występ mima, w ramach którego prezentuje on myśli, zjawiska, postacie i otaczający go świat za pomocą wyłącznie ruchu ciała i mimiki;
• rozwiniętą dramaturgicznie inscenizację, w której widzimy zespół mimów z towarzyszącą im oprawą: muzyczną, dekoracyjną i kostiumową

Pantomima, choć kojarzyć się może przede wszystkim z komedią, podejmuje także trudne, bardziej poważne tematy. Fakt, iż eliminuje przekaz typowo słowny sprawia, iż wymaga od widza dużo większego zaangażowania, pobudza wyobraźnię i skłania do refleksji. Jest więc propozycją zarówno dla dzieci, jak też ich rodziców oraz opiekunów. Elementy pantomimy do dziś można spotkać w teatrze, filmie, sztukach cyrkowych oraz w muzyce.